1/1000 Ölçekli Sayısal Harita Hizmeti
Klasik harita üretim sistemleri bugün çizgi-harita adını verdiğimiz haritaları üretiyordu. Genellikle fotogrametrik yöntemlerle üretilen bu haritalar, analog stereo değerlendirme aletlerinde, operatörün stereo model de ölçü markasını gezdirmesi suretiyle çiziliyordu. Bu sırada da ölçü markasının hareketine bağlı kalem de çizimi gerçekleştiriyordu. İlk çizim kurşun kalem ile yapılıyor ve daha sonra da uzman bir çizici (kartoğraf) tarafınca mürekkepleniyor ve baskı yapılacak haritalarda kurşun kalem çizimi yerine kimi süre kazıma yapılıyordu.
Bilgisayar teknolojisinin gelişimi ile beraber, son 15-20 yıl içinde, çizgi haritalarının yerine sayısal (digital) haritalar almaya başlanmıştır. Kağıt üzerindeki çizgi harita yeteri sıklıkta noktalardan oluşmuş şeklinde düşünülebilir. Bu noktaların koordinatlarından oluşan vektörler ve bu vektörlerin –çizgilerin- tamamlayıcı parametreleri ile birlikte yeni tür bir harita oluşturulur. Bu harita ekranda görüntülenebilir. Otomatik çiziciler de kolayca çizgi haritaya dönüştürülebilir. Alışılmış haritalardan farklı olan bu tür dijital haritalara Sayısal Harita denir.
Sayısal haritaların çizgi-haritalara göre şu üstünlükleri sayılabilir: Üretim ve güncelleştirme açısından: Sayısal haritalar daha hızlı üretilebilir,daha rahat güncelleştirilebilir. Özellikle daha sistemli bir güncelleştirme gerçekleştirilebilir. Harita alanındaki değişimler sayısal haritada değiştirildikten sonrasında derhal çizim alınabilir, böylece son olarak durumu gösteren çizgi haritalar her süre mevcut olabilecektir. Oysa, klasik çizgi haritalarda pafta üzerinde düzeltme yapmak, yahut paftayı tekrar çizmek uzun vakit gerektirir.Harita kullanıcı açısından: Harita üzerinde tasarım yapmak için, harita bilgileri ile ilgili çeşitli araştırmalar için sayısal harita, çizgi-haritaya göre kuşkusuz daha üstün ve daha çağdaştır.Kamu yönetimleri ve yerel yönetimler açısından: Çeşitli fakatçlar için ve çeşitli ölçeklerle harita üretiminde önemli ölçüde iktisat sağlanabilir. Bir kez elde edilmiş sayısal verilerden başka amaçlarda da kullanılabilir. Arazi ile ilgili kararların verilmesinde, lüzumlu planlamaların yapılmasında son yıllarda gelişmiş ülkelerde uygulamaya geçilen data sistemlerinin oluşturulmasında bu sayısal haritalar bir altlık olmaktadır.Diğer yandan, sayısal harita düşüncesi harita üretiminde otomasyon olanağına kapı açmaktadır. Ek olarak otomatik çizim sonucunda elde edilen çizgi-haritalardan daha nitelikli çizgi-haritalar elde edilmektedir
Sayısal harita yapım şekilleri şöyle sıralanabilir. Kartografik sayısallaştırma, arazide sayısallaştırma, fotogrametrik sayısallaştırma,uzaktan algılama görüntüleri ile sayısallaştırma. Bunlar ile ilgili özet data aşağıda verilmiştir.Mevcut haritaların sayısallaştırılması ile sayısal haritalar üretilebilir. Bunun için ölçme sistemleri birbirinden farklı bir çok sayısallaştırıcı aletler geliştirilmiştir. Kartografik sayısallaştırıcı olarak adlandırılan bu aletlerin koordinat okuma hassaslıkları veya çözünürlülükleri 0.025 – 0.1 mm içinde değişir. Bir bilgisayar denetiminde çalışan bu sayısallaştırıcılarda, sayısallaştırma esnasında ekranda görüntüleme de yapılır. Sayısallaştırmanın sonucunda tüm noktalar, daha önce belirlenmiş bir koordinat sisteminde koordinatları ve özellikleri ile belirlenir. Harita koordinat sistemi çoğu durumda hedeflenen koordinat sistemi olabilir. Başka bir koordinat sistemi hedefleniyorsa, haritada,bu hedef sistemde koordinatları bilinen noktaların koordinatları ölçülür. Her durumda, önce, pafta köşelerinin ve koordinat çizgilerinin kesişme noktalarının koordinatları ölçülür. Sayısallaştırıcıda ölçülen koordinatlar, 4,6 ya da 8 parametreli bir dönüşüm ile, hedef koordinat sistemine dönüştürülür. Önce bu dönüşüm parametreleri hesaplanılır. Bu parametreler yardımıyla tüm ölçülen noktaların hedeflenen sistemdeki koordinatları hesaplanır.
Dönüşüm hesapları ile, bununla birlikte, sayısallaştırılan haritadaki olası deformasyonlar da giderilir. Haritadaki detayların sayısallaştırılmasın da, nokta özellikler için nokta modun da çalışılır.şu demek oluyor ki ilgili noktalarda imleç uygulanır. Kayıt komutu ile koordinatlar kaydedilir. Çizgisel detaylar da bu şekilde sayısallaştırılabileceği benzer biçimde daha uygun halde “stream” modun da, şu demek oluyor ki sürekli mod da sayısallaştırma yapılır. Sayısallaştırma operatörü sayısallaştırılacak çizgiyi elle izlerken belirli zaman, yada uzaklık aralıkları ile koordinatlar kaydedilir. Devamlı mod adı da verilen bu tür sayısallaştırmada, çizginin yön değiştirmesi v.B ölçütler de kontrol edilerek koordinat kaydı yapılır. Fakatç, eğrileri olabildiğince, aslına sadık kalmış olarak ve minimum veri sayısı ile –minimum koordinat ile- sayısallaştırmaktır.
Diğer bir kartografik sayısallaştırma biçimi de, haritanın önce bir tarayıcıda taranarak, raster sayısallaştırılması ve daha sonrasında da ekranda sayısallaştırma yapılmasıdır. “Baş yukarıda” sayısallaştırma adı da verilen bu tür sayısallaştırma, çizgi özelliklerin kısmen otomatik bir şekilde sayısallaştırma olanağını sağlar.Harita ve planların sayısal duruma dönüştürülmesinde, sayısallaştırılacak bilginin yoğunluğu, harita ve planların ölçeğine, içindeki ayrıntıların yoğunluğuna ve sayısallaştırmanın amacına bağlıdır.Klasik yer ölçme yöntemleri ile özellikle “total station” ile direkt doğruya arazide sayısallaştırma yapılır. Noktaların koordinatları ile beraber noktaları, çizgileri, alanları tamamlayıcı kodlar eklenmiş olur. Böylece bu bilgilerle, lüzumlu düzeltme işlemleri ile ekranda paftalar oluşturulur. Sonrasında da çizim yapılır.
Büroya, derlenen veriler, çeşitli biçimlerde aktarılabilir. Bu yöntemin doğruluk derecesi, sayısal haritanın amacına bağlı olmakla beraber,santimetre düzeyinde olduğu söylenebilir. Her ne kadar, arazide bir kere veri toplanması tüm haritalar için, teorik olarak kafi olduğu düşünülürse de farklı durumlar olabilir. Söz gelimi 1 / 1000 ve 1 / 5000 ölçekli haritalar için 1 / 1000 ölçekli haritaya gore sayısallaştırma yapılırsa diğeri için genelleştirmede mesele olmayabilir.Bu yöntem doğruluk derecesi ve güvenilirlik açısından elverişli bir yöntemdir. Ayrıca son olarak durumun saptanması açısından da önemlidir. Ne var ki,yavaş çalışan,sonuç olarak da ekonomik olmayan bir sayısal harita üretim yöntemidir. GPS yöntemi,özellikle dinamik GPS yöntemi arazide sayısallaştırmaya yeni olanaklar sağlayacak benzer biçimde görünmektedir.Sayısallaştırma, fotogrametrik stereo modelden,kartografik sayısallaştırma da olduğu gibi iki koordinat yerine üç koordinatla yapılır. Bunun için karşılıklı ve mutlak yöneltme ile önce arazinin ölçekli ufak bir modeli olan stereo model elde edilir.
Analog stereo değerlendirme aletleri,çizgi-harita üretimi için üretildikleri için bu aletlerde genellikle sayısal çıkış bulunmaz. Sadece bunlara sonradan dönel yada doğrusal kodlayıcılar takılarak sayısal çıkışlı duruma getirilir. Koordinatlar, analog / sayısal sinyal dönüşümleri yapılarak bir kayıt ortamına kaydedilir. Bu aletlerde de karşılıklı ve mutlak yöneltme işlemleri için program destekleri bulunur. Hatta karşılıklı yöneltilmiş modelden veri derlendikten sonra,mutlak yöneltme daha sonra çevrim dışı olarak gerçekleştirilebilir.Analitik stereodeğerlendirme aletleri ise aslına bakarsanız sayısal harita üretimi için tasarlandığı için bu aletlerde de sayısallaştırma yapılabilir.
Her iki tür stereodeğerlendirmede de, sayısallaştırma operatör tarafından yapılır. Operatörlerin fotogrametrik stereomodelden sayısallaştırma doğruluğu, nokta modunda 2-3 μ , devamlı sayısallaştırma modunda ise 8-10 μ dolayında olduğu varsayılabilir. 1 / 5000 ölçekli bir fotoğrafta bu değerler 1-1.5 santimetre’ ye ve 4-5 cm’ ye karşılık gelir. şu demek oluyor ki fotogrametrik sayısallaştırmanın doğruluğunun birkaç santimetre dolayında olduğu, yahut orta ölçekli fotoğraflarda dm düzeyinde olduğu kabul edilebilir.Son yıllarda uygulamaya da hızlı bir şekilde giren sayısal fotogrametri sistemlerinde de sayısallaştırma doğruluğu benzer düzeydedir. Ayrıca operatörün sayısallaştırmasını kolaylaştırıcı bir çok destek sunar bulunmaktadır.Bu yöntem sayısal harita üretimi için çok uygun bir yöntemdir. Çünkü hem hızlı ve hem de ekonomik bir yöntemdir. İstenilen duyarlılığa uygun olacak şekilde fotoğraf ölçekleri seçmek koşyüce ve yer ölçme yöntemlerinin düzeyinde doğruluk sağlanmaktadır.
